نمازهای مستحب یا نَوَافِل، نمازهایی که در فقه اسلامی تشریع شده و ثواب‌های فراوانی برای خواندن آنها ذکر شده است. احکام نمازهای مستحب در برخی موارد متفاوت از نمازهای واجب است و خواندن آن آسان‌تر است. نمازهای نافله روزانه، نمازهایی برای زمان‌های خاص مانند نماز اول ماه، نمازهایی برای مکان‌های خاص مانند نماز در مسجد جمکران، نمازهایی برای برآورده شدن حاجت‌ها مانند نماز برای زیاد شدن رزق، برخی از انواع مختلف نمازهای مستحب است.
ویژگی‌های نمازهای مستحب
نمازهای مستحب، تفاوت‌ها و اشتراک‌هایی با نمازهای واجب دارند. با این حال همه نمازهای مستحب مانند هم نیستند و برخی از آنها احکام خاص خود را دارند. برخی از ویژگی‌های نمازهای مستحب عبارتند از:
- داشتن وضو لازم است.
- حرف زدن و خوردن و آشامیدن اشکال دارد.
- دو رکعتی هستند، غیر از نماز وتر که یک رکعت است.
- اذان و اقامه ندارند.
- خواندن سوره بعد از حمد لازم نیست؛ مگر آنکه دستور خاصی داشته باشد، مثل نماز غفیله.
- می‌توان بخشی از یک سوره را بعد از حمد خواند.
- می‌توان بعد از حمد چند سوره خواند.
- سجده سهو و نماز احتیاط در آن وضع نشده است.
- اضافه شدن سهوی ارکان نماز مانند رکوع و سجده، ضرری به آن نمی‌زند.
- می‌توان در حال نشسته، خوابیده و در حال حرکت خواند.
- می‌توان بخشی از آن را ایستاده و بخشی دیگر را نشسته خواند.
- قطع کردن اختیاری آن جایز است.
- به نیت اموات هم می‌توان خواند و می‌توان دیگران را در ثواب آن شریک کرد.
- در هنگام شک در تعداد رکعت‌ها، می‌توان بنا را بر هر رکعتی گذاشت و نماز را ادامه داد.
از نظر فقیهان شیعه، به جماعت خواندن نمازهای مستحب به جز نماز باران، جایز نیست. با این حال به نظر برخی از فقهای شیعه، خواندن نماز عیدین در عصر غیبت مستحب است. بنابر نظر مشهور فقیهان شیعه، نماز عیدین را چه در صورت وجوب و چه در صورت استحباب باید به جماعت خواند. صاحب حدائق به برخی از فقیهان شیعه همچون ابوصلاح حلبی و شهید اول نسبت داده که به جماعت خواندن نماز غدیر را جایز می‌دانسته‌اند، بحرانی خود به جماعت خواندن این نماز را حرام دانسته است. در مقابل، بیشتر فقیهان اهل سنت، به جماعت خواندنِ تمامی نمازهای مستحب مانند نماز تراویح را مجاز می‌دانند. مالکیان و حنفیان، به جماعت خواندن برخی نوافل در غیر نمازهای مستحبیِ ماه رمضان و نیز نماز آیات را مکروه دانسته‌اند. از نظر فقیهان شیعه به جماعت خواندن نماز تراویح بدعت است.
انواع نمازهای مستحب
- نافله‌های روزانه که پیش از نمازهای واجب یا پس از آنها انجام می‌شود.
- نمازهایی که در وقت مشخص خوانده می‌شوند؛ مانند نماز شب.
- نمازهایی که به نام چهارده معصوم وارد شده و خواندن آنها توصیه شده است.
- نمازهایی که به نام برخی از یاران پیامبر و یاران ائمه وارد شده است؛ مانند نماز جعفر طیار.
- نمازهایی که برای زمانی خاص تشریع شده است؛ مانند نماز اول ماه.
- نمازهایی که برای مکان خاص تشریع شده است؛ مانند نماز در مسجد جمکران.
- نمازهایی که برای حل مشکلات روحی و مادی و برآورده شدن حاجت‌ها وضع شده‌اند؛ مانند نماز برای زیاد شدن رزق.
نمازهای مستحب مشهور
برخی نمازهای مستحب در میان مسلمانان بیشتر مشهور شده است. برخی از این نمازهای مستحب عبارتند از:
- نماز جعفر طیار، برای آمرزش گناهان و برآورده شدن حاجت‌ها موثر دانسته شده و با سندهای فراوان از شیعه و اهل سنت نقل شده و برخی آن را متواتر دانسته‌اند.
- نماز لیلة الدفن، در نخستین شب بعد از دفن میت خوانده می‌شود.
- نماز شب، یکی از معروف‌ترین نمازهای مستحب است و انجام آن بسیار توصیه شده است.
